ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش

اوراق مشتقه چیست و آشنایی با انواع آن

موضوع ریسک در فرآیند بازارهای مالی به عنوان یک عامل مهم و یک دغدغه برای سرمایه‌گذاران و فعالان بازارهای اقتصادی به شمار می‌رود. در این راستا در بازارهای مختلف بنا به ماهیت آن بازار، ابزارها و روش‌های متعددی به منظور کنترل و کاهش میزان ریسک در پروسه‌های مالی وجود دارد و سرمایه‌گذاران با استفاده از ابزار مشتقه تا حدودی این عامل را مدیریت می‌کنند.

یکی از همین ابزارها در این زمینه ابزار مالی مشتقه است. این ابزارها توانایی کنترل میزان ریسک موجود در بازار و رشد معاملات و خرید و فروش‌ها را در بازارهای سرمایه‌گذاری دارند. در این مقاله قصد داریم به موضوع اوراق مشتقه بپردازیم. با ما همراه باشید.

انواع ابزار ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش مشتقه و مفهوم آن

اوراق مشتقه در اصل به اوراق بهادار قیمتی گفته می‌شود که بر مبنای دارایی پایه خود تقسیم‌بندی و شناخته می‌شوند. حال این دارایی‌ها در انواع مختلف جای می‌گیرند و به اصطلاح هم می‌توانند از نوع فیزیکی و کالا و هم از نوع اوراق بهاداری چون سهام شرکت‌های بورسی باشند. به زبان ساده اوراق مشتقه یک نوع قرارداد دو طرفه بین معامله‌گران است که در اصل بر روی یک دارایی پایه منعقد می‌شود.

همان‌طور که در بخش ابتدایی اشاره کردیم ابزارهای متنوعی برای کنترل و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری وجود دارد که اوراق مشتقه هم یکی از این ابزارهای معروف در بازار سرمایه است. برخی از افراد و تحلیل‌گران که در بازار به پیش‌بینی روند معاملات و قیمت محصولات خاص می‌پردازند و نوسانات بازار را پیش‌بینی می‌کنند با استفاده از ابزار مشتقه می‌توانند میزان ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاری خود را تا حد معقولی کنترل کنند.

یکی دیگر از اهداف اوراق مشتقه در بازار، متنوع‌سازی دارایی‌های سرمایه‌گذاران است. زمانی که سرمایه‌گذاران از ابزار مشتقه به منظور کاهش ریسک پروسه سرمایه‌گذاری خود استفاده می‌کنند به نوعی این اوراق را در دارایی‌های خود ترکیب می‌کنند که در نهایت این عمل منجر به کاهش ریسک پرتفوی یا همان سبد سهام آن‌ها خواهد شد.

بررسی تاریخچه اوراق مشتقه

در ایام دور این قرارداد حالت فیزیکی نداشت و به نوعی مانند یک عهد و پیمان بین خریدار و فروشنده بود که با وجود این عهد، خریدار و فروشنده با خیال راحت درگیر معاملات خود می‌شدند. این پروسه در تمام نقاط جهان وجود داشت و به نوعی به عنوان یک توافق میان طرفین عمل ‌می‌کرد تا یک محصولی در آینده از جانب فروشنده به خریدار تحویل داده شود.

اولین بازاری که به صورت رسمی از این رویکرد استفاده قانونی کرد بازار حق تقدم شیکاگو در سال 1973 بود. در این بازار این ابزارها به منظور کنترل ریسک و اطمینان خاطر طرفین معامله به کارگرفته می‌شد که رفته رفته در تمامی بازارهای مالی از این ابزار استفاده شد.

اوراق مشتقه در ایران برای اولین بار در سال 1387 همزمان با شروع بورس کالا، مورد استفاده قرار گرفت و معاملات مرسوم در این بازار با استفاده از ابزار مشتقه انجام ‌شد تا ریسک موجود در این فرآیند تا حدودی مدیریت شود. با گذشت سالیان ابزارهای تکمیلی دیگری در این بازار وارد شدند و در کنار اوراق مشتقه استفاده شدند.

چند نوع اوراق مشتقه وجود دارد؟

ابزارهای مشتقه از انواع مختلفی در بازارهای مالی تشکیل شده است که بنا به نوع دارایی از نوع خاص ابزار مشتقه استفاده می‌شود. به صورت کلی باید گفت که ما چهار نوع ابزار مالی مشتقه داریم که در این بخش به صورت دقیق به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

قراردادهای آتی

این قراردادها یکی از انواع قراردادهای معروف در تمامی بازارهای مالی دنیاست. ماهیت این قراردادها به این شکل است که شخص فروشنده بر اساس یک سری ضوابط مشخص، متعهد می‌شود که در یک زمان و تاریخ مشخص کالا یا محصولی را با قیمت تعیین‌شده و مشخص به شخص خریدار تحویل دهد. به زبان ساده قراردادهای آتی به عنوان یک تعهد و توافق مابین طرفین معامله در بازار آتی است که در آینده محصولی از جانب فروشنده به خریدار تحویل داده شود. در حال حاضر از قراردادهای آتی در بازار کالای ایران استفاده می‌شود قراردادهای نظیر: اتی زعفران، پسته و زیره سبز.

قراردادهای اختیار معامله

یکی دیگر از اوراق مشتقه، قراردادهای اختیار معامله است. قرارداد اختیار معامله به قراردادی گفته می‌شود که با استفاده از آن، یک طرف اختیار خرید یا فروش کالایی را از طرف دیگر خریده و آن طرف این اختیار را به او می‌فروشد. در اصل این قرارداد به دو نوع قرارداد اختیار خرید و قرارداد اختیار فروش تقسیم‌ می‌شود.

اختیار خرید، قراردادی است که خریدار آن، این حق را دارد تا دارایی مشخصی با کیفیت مشخص را با قیمت تعیین‌شده در زمان مشخص در صورت تمایل از فروشنده اختیار، خریداری کند. فروشنده اختیار خرید نیز تا زمانی که خریدار اختیار حق خود را اجرا نکند، تعهدی ندارد. اختیار فروش، قراردادی است که خریدار آن، این حق را دارد تا کالای مشخص با مشخصات تعیین‌شده و قیمت مشخص را در زمان مشخص در صورت تمایل به فروشنده اختیار بفروشد. در مقابل فروشنده اختیار فروش تا زمانی که خریدار حق خود را اجرا نکند هیچ تعهدی ندارد.

پیمان‌های آتی

پیمان آتی به قراردادی گفته می‌شود که طرفین معامله با هم توافق می‌کنند یک کالایی را با مشخصات تعیین‌شده و با قیمت مشخص در زمان تعیین‌شده معامله کنند. به صورت کلی پیمان‌های آتی خارج از بازار رسمی و بازار بورس انجام می‌شوند؛ اما قراردادهای آتی در داخل بازار بورس انجام می‌شوند. دقت داشته باشید که برای پیمان‌های آتی چهارچوب‌های قانونی مشخصی وجود ندارد اما قراردادهای آتی در بازار بورس کاملا قانونمند و دارای چهارچوب هستند.

قراردادهای معاوضه

نوع چهارم از اوراق مشتقه، قراردادهای معاوضه است که در اصطلاح به قرارداهایی گفته می‌شود که در روال آن طرفین معامله تصمیم می‌گیرند طی یک توافق و تعهد دو دارایی یا سود حاصل از این دو دارایی را با کیفیت تعیین‌شده و میزان مشخص‌شده برای مدت زمان معلوم بین خود معاوضه کنند. بعد از این که سررسید قرارداد نزدیک شد، طرفین معامله دارایی‌ها را به صاحبان خود برمی‌گردانند. این قرارداد هم عمدتا به صورت غیر رسمی و خارج از بازار بورس شکل می‌گیرد. به منظور جمع‌بندی در این بخش باید در نظر داشته باشید که از تمامی ابزارهای مشتقه که معرفی کردیم، تنها قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله در بازارهای مالی ایران استفاده می‌شود.

سخن آخر

همان‌طور که در این مقاله اشاره کردیم سرمایه‌گذاران و فعالین بازارهای مالی و اقتصادی در تمام دنیا به دنبال ابزارهای متنوعی به منظور کنترل و کاهش میزان ریسک در فعالیت‌های مالی هستند. در این راستا ابزارهای متنوعی بنا به ماهیت دارایی موجود در بازارهای مالی قابل استفاده هستند که در این میان ما به ابزار معروفی به نام ابزار مالی مشتقه اشاره کردیم. اوراق مشتقه به صورت کلی به چهار نوع قراردادهای آتی، قراردادهای اختیار معامله، قراردادهای معاوضه و پیمان‌های آتی تقسیم بندی می‌شوند. از این تنوع فقط دو مورد قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله در بازارهای مالی ایران استفاده می‌شود. اولین نشانه حضور اوراق مشتقه در بازارهای مالی ایران، به پیدایش بازار کالا در سال 1387 برمی‌گردد. با استفاده از ابزار مشتقه میزان ریسک موجود در فرایند معاملات کالا قابل کنترل و مدیریت است.

جایگزین فروش استقراضی در بازار سرمایه

دنیای اقتصاد : بورس تهران و فضای معاملاتی آن همواره از عمق کم بازار رنج برده است. ارزش معاملات بازار سهام نسبت به ارزش بازاری شرکت‌ها در مقایسه با بورس‌های مترقی جهان، ناچیز به نظر می‌رسد. علاوه بر آن سهام شناور موجود در بورس و فرابورس با مقیاس‌های جهانی همخوانی ندارد. نکته دیگری که باعث می‌شود عمق بازار کمتر از آنی باشد که انتظار می‌رود، فقدان ابزارهای مترقی برای پوشش ریسک و سفته‌بازی است.

در حالی که اغلب بورس‌های معتبر جهانی از ابزارهای متنوع و بعضا پیچیده‌ای برای پاسخگویی به سلایق مختلف سرمایه‌گذاری بهره‌مند هستند، نبود این ابزارها در بورس ایران به عمق کم بازار سهام افزوده است.یکی از این ابزارها که فقدان آن به دلیل منع فقهی و شرعی احساس می‌شود، فروش استقراضی (Short selling) است. از آنجا که این نوع ابزار ماهیت ربوی دارد، امکان استفاده از آن در بورس تهران نیست و به ناچار بازار سهام ایران بازاری یک‌طرفه (خرید) است. واحد تحقیق و توسعه شرکت بورس در مطالعه‌ای به قلم حمید اسکندری، به بررسی الگوهای جایگزین فروش استقراضی در بازار سرمایه ایران پرداخته است و تلاش داشته است روشی بدون ایراد فقهی به‌عنوان جایگزین فروش استقراضی ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش پیشنهاد دهد. گزارش پیش‌رو خلاصه‌ای از مطالعه مذکور است.

کلیات الگوی متعارف فروش استقراضی

الگوی متعارف فروش استقراضی سازوکاری است که با استفاده از آن سرمایه‌گذار اقدام به قرض‌گیری سهام و فروش آن در بازار می‌کند با این هدف که در آینده آن سهم را با قیمت پایین‌تری خریداری کرده و بازگرداند. به عبارت ساده‌تر فروش استقراضی به فروش اوراق بهاداری اطلاق می‌شود که فروشنده، مالک آن نیست بلکه آن را به منظور فروش قرض می‌گیرد و تعهد می‌کند پس از فروش، سهم را خریداری کرده و آن را به مالک بازگرداند. فعالان بازار این عملیات را با سه هدف عمده کسب سود در صورت افت قیمت، پوشش ریسک افت قیمت سهام و بازارگردانی انجام می‌دهند.فروش استقراضی عموما چهار ریسک عمده دارد. اولین و رایج‌ترین استفاده‌های غیراخلاقی از فروش استقراضی، فروش و تخریب سهام است. در این روش، فروشندگان استقراضی پس از قرض‌گیری و فروش سهام، اقدام به پخش اخبار و شایعات منفی در مورد سهم با هدف تخریب و کاهش قیمت آن می‌کنند. دوم آنکه از آنجا که فروشندگان استقراضی تمایل به تداوم روند نزولی در بازار دارند، در شرایطی که بازار دچار بحران شود اقدام به فروش استقراضی کرده و فرآیند افت را تشدید می‌کنند. ضمنا سوابق معاملات در بورس‌ها نشان داده، زمانی که قیمت سهمی بر خلاف پیش‌بینی‌ها رشد کند، تسویه و تحویل فروش استقراضی با مشکل مواجه می‌شود؛ چهارمین مشکل این الگو بالا بودن وجه تضمین آن است. وجه تضمین این ابزار در بورس‌های آمریکایی از جمله بورس نیویورک و بورس نزدک معادل ۱۵۰ درصد قیمت فروش استقراضی است.

روش‌های مشابه فروش استقراضی

فروش استقراضی، خرید اختیار فروش و فروش قرارداد آتی از ابزارهای مالی مورد استفاده برای کسب سود در بازارهای نزولی هستند. علاوه بر این، به منظور پوشش ریسک پرتفوی متشکل از سهام یا سهم معینی در برابر افت قیمت می‌توان از هر یک از سه ابزار یادشده استفاده کرد.خرید یک اختیار فروش به خریدار این حق را می‌دهد تا سهم پایه را در تاریخ سررسید یا قبل از آن با قیمت از قبل توافق شده (قیمت اعمال) به فروش برساند. اگر قیمت سهم کاهش یابد و به زیر قیمت اعمال برسد، خریدار اختیار فروش با اعمال اختیار خود سود کسب خواهد کرد و در مقابل در صورتی که قیمت سهام بیشتر از قیمت اعمال باشد، اختیار فروش بی‌ارزش خواهد شد. فروش استقراضی بسیار پر‌ریسک‌تر از خرید اختیار فروش است. پتانسیل سود با استفاده از فروش استقراضی محدود است زیرا صفر حداقل قیمتی است که یک سهم می‌تواند به آن برسد. این در حالی است که زیان ناشی از فروش استقراضی به‌صورت تئوریک نامحدود است زیرا قیمت سهام می‌تواند تا ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش بی‌نهایت رشد کند. بر خلاف فروش استقراضی زیان ناشی از خرید اختیار فروش محدود و حداکثر برابر با قیمت خرید اختیار معامله است و این در حالی است که به دلیل اهرم بیشتر، پتانسیل سود آن از فروش استقراضی بیشتر است. به علت الزامات وجه تضمین، هزینه فروش استقراضی از خرید اختیار فروش بیشتر است. اختیار فروش دارای سررسید متناهی است در حالی که موقعیت فروش استقراضی تا زمانی که طرفین بخواهند، می‌تواند حفظ شود.با استفاده از فروش قرارداد آتی سهم نیز می‌توان اقدام به کسب سود از بازار نزولی و همچنین پوشش ریسک پرتفوی کرد. مزیت فروش آتی نسبت به فروش استقراضی، وجه تضمین کمتر آن است. می‌دانیم که قرارداد آتی دارای سررسید معین است در حالی که فروش استقراضی سررسید ندارد.

الگوهای مصوب کمیته فقهی مشابه با فروش استقراضی

به منظور دستیابی به الگویی که با رعایت اصول شرع مقدس از کارکرد فروش استقراضی نیز برخوردار باشد، تلاش‌های بسیاری انجام شده است. در این ارتباط پس از طرح و بررسی‌های فراوان دو الگو به تایید کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار رسیده است. اولین الگو خرید و فروش همزمان نقد و سلف سهام و الگوی دوم، خرید و فروش سهام با اختیار خرید و فروش ضمنی است. در این مطالعه، الگوهای یادشده مورد بررسی قرار گرفته و ویژگی‌های هر الگو با الگوی متعارف مورد بررسی قرار گرفته است.

الگوی خرید و فروش هم‌زمان نقد و سلف سهام: این الگو که بر مبنای دو عقد بیع نقد و بیع سلف است ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش پس از بررسی‌های فراوان ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۷ به تصویب کمیته فقهی سازمان بورس رسیده است. در این الگو به‌جای انجام قرض بین مالک و فروشنده استقراضی از یک فروش نقدی و یک قرارداد سلف سهام استفاده شده است. به عبارت دیگر به جای وجود مالک و قرض‌گیرنده، خریدار و فروشنده وجود دارند. در این روش مالک سهام ابتدا سهم خود را به قیمت روز (برای مثال هر سهم ۱۰۰تومان) به‌صورت نقد به فروشنده استقراضی می‌فروشد، سپس همان مقدار از همان سهم را به‌صورت سلف (برای مثال شش‌ماهه) از فروشنده استقراضی یا شخص دیگری می‌خرد. قیمت قرارداد سلف به‌صورتی تعیین می‌شود تا سود تقسیمی مورد انتظار و همچنین مبلغی به‌عنوان جایگزین بهره، برای صاحب سهام در نظر گرفته شده باشد.

الگوی خرید و فروش سهام با اختیار خرید و فروش ضمنی: الگوی دوم جایگزین فروش استقراضی که مبتنی بر بیع نقد و دو اختیار معامله ضمنی است ۱۵ بهمن ۱۳۹۳ مورد تایید کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار قرار گرفته است. در این الگو به‌جای قرض از یک معامله نقد و دو اختیار معامله ضمنی استفاده شده است که می‌تواند به معامله نقد دوم بینجامد. بنابراین به‌جای مالک و فروشنده استقراضی، دو فروشنده وجود خواهند داشت. فروشنده اول (مالک نخست) همان مالک و فروشنده دوم، فروشنده استقراضی است. در این سازوکار، سهام بر اساس عقد بیع از مالک نخست به فروشنده استقراضی منتقل می‌شود. در قالب این قرارداد تمام حقوق مربوط به سهم به فروشنده استقراضی منتقل می‌شود. برای ایجاد سایر شرایط فروش استقراضی، هم‌زمان با فروش نقدی (بیع)، دو قرارداد اختیار معامله به‌طور ضمنی در قرارداد بیع شرط می‌شود. قراردادهای اختیار معامله در این الگو به‌صورت ضمنی تعریف شده‌اند بنابراین به تنهایی قابلیت خرید و فروش ندارند. همچنین با اعمال یک اختیار معامله، اختیار دیگر منقضی می‌شود. فروشنده استقراضی اختیار خرید به مالک نخست می‌دهد. بدین ترتیب مالک نخست می‌تواند تا تاریخ سررسید هر زمان خواست نسبت به بازخرید سهام فروخته‌شده با قیمت معامله اقدام کند. اختیار معامله دیگر اختیار فروشی است که مالک نخست سهام به فروشنده استقراضی می‌دهد و بر اساس آن فروشنده استقراضی اختیار دارد تا سررسید مشخص هر زمان خواست سهام خریداری‌شده را به مالک نخست به قیمت معامله بفروشد. اختیار معاملات اشاره‌شده از نوع آمریکایی هستند یعنی در هر زمانی تا سررسید قابلیت اعمال دارند. درصورتی‌که طرفین معامله تا سررسید اقدام به اعمال اختیارات خود نکنند، اختیارات مبادله‌شده منقضی شده و قابلیت اعمال نخواهند داشت.

در این الگو فروشنده استقراضی پس از خرید سهام باید اقدام به فروش آن در بازار کند. حساب وی با وجوه حاصل از فروش در بازار و خرید از مالک نخست تسویه می‌شود. وجوه باقی‌مانده نزد اتاق پایاپای متعلق به مالک اول سهام است و به‌عنوان وجه تضمین مالک اول سهم در ایفای تعهدات اختیار فروش وی لحاظ ‌شده و سود ناشی از آن به مالک نخست سهم تعلق می‌گیرد. از سوی دیگر به میزان درصدی از قیمت معامله (متناسب با نوسان پذیری بازار) از مالک دوم (فروشنده استقراضی) وجه‌تضمین دریافت شده و در ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش حساب ودیعه برای تضمین تعهدات ناشی از فروش اختیار خرید وی لحاظ می‌شود. در این الگو سود حاصل از سپرده وجه تضمین به فروشنده استقراضی و سود ناشی از سپرده مبلغ فروش سهم به مالک نخست تعلق می‌گیرد. وجوه تضمین یادشده متناسب با تغییرات قیمت سهم تا زمان اعمال به‌روز‌رسانی می‌شود. اگر تا تاریخ سررسید مالک اولیه قصد بازخرید سهام فروخته‌شده را داشته باشد، اقدام به اعمال اختیار خرید خود می‌کند. در این حالت فروشنده استقراضی مکلف است سهام را از بازار خریداری و به مالک اول بفروشد. در اتاق پایاپای فروشنده استقراضی بابت خرید سهام از بازار، نزد اتاق پایاپای بدهکار و بابت فروش آن به مالک اولیه سهم بستانکار خواهد شد و در صورت بیشتر بودن بدهی وی نسبت به مبلغ بستانکاری، مابه‌التفاوت از محل ودیعه وی نزد اتاق پایاپای تأمین می‌شود. در مقابل در صورتی که فروشنده استقراضی تمایل به باز‌فروش سهام خریداری شده به مالک اولیه سهم داشته باشد، پس از خرید سهام از بازار اقدام به اعمال اختیار فروش خود خواهد کرد. در این صورت سهام خریداری شده به مالک اولیه سهم فروخته می‌شود. در این حالت نیز مالک دوم از بابت خرید سهام از بازار بدهکار و از بابت فروش آن به مالک اول سهم بستانکار خواهد شد و سود (زیان) ناشی از معامله را پس از تسویه از (به) اتاق پایاپای دریافت (پرداخت) خواهد کرد.

خلاصه‌ای از نتایج مطالعه

فروش استقراضی ابزاری مالی است که در بازار کاهشی مورد استفاده سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد. این ابزار مالی به‌جز به‌دست آوردن بازدهی در بازار کاهنده به بازارگردانان کمک می‌کند تا با قرض‌گیری و عرضه سهم از حبابی شدن سهام جلوگیری کنند. مدیریت ریسک از دیگر کارکردهای فروش استقراضی برشمرده می‌شود، برای کسب بازدهی در بازار کاهنده به‌جز فروش استقراضی می‌توان از روش‌های دیگری همچون خرید اختیار فروش و فروش قرارداد آتی نیز استفاده کرد که هم‌اینک در بازار سرمایه ایران نیز وجود دارند. به دلیل ریسک بالای فروش استقراضی استفاده از این ابزار مالی در بازارهای توسعه‌یافته تنها به سرمایه‌گذاران بسیار حرفه‌ای پیشنهاد می‌شود.

از آن رو که الگوی متعارفِ فروش استقراضی بر اساس دریافت بهره در ازای قرض‌دهی بنا شده، مورد تأیید علمای اسلام قرار نگرفته است. در کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار دو الگوی خرید و فروش هم‌زمان نقد و سلف و دیگری خرید و فروش سهام با اختیار خرید و فروش ضمنی به‌عنوان روش‌هایی با کارکرد فروش استقراضی به تصویب رسیده‌اند. این دو الگو قادر به کسب سود در بازار نزولی و پوشش ریسک هستند ولی به‌نظر نمی‌رسد در کمک به فرآیند بازارگردانی کارکردی داشته باشند. این دو الگو دارای تفاوت‌های دیگری با الگوی متعارف هستند که مهم‌ترین آنها در ادامه آمده است. ریسک عملیاتی این دو الگو به دلیل امکان تفاوت احتمالی میان قیمت خرید از مالک و فروش پس از آن در مقایسه با روش متعارف که از ابتدا با قرض‌گیری و فروش به قیمت مشخص در یک زمان همراه است، بیشتر است.

برای جلوگیری از ریسک عملیاتی بیشتر باید از سفارش‌های بسته‌ای (ترکیبی) استفاده شود و این امر در مقایسه با روش متعارف به سامانه معاملاتی پیچیده‌تری نیازمند است و امکان جفت‌شدن دشوارتری دارد، به‌ویژه در روش فروش نقد و خرید نسیه تلاش برای جداسازی فروشنده نقد و خریدار نسیه بر دشواری‌ جفت‌شدن سفارش‌ها و الزامات نرم‌افزار معاملاتی خواهد افزود.این دو الگوی پیشنهادی از آن‌رو که فرآیند خود را با خرید و فروش هم‌زمان سهم در بازار نقد آغاز می‌کنند، برخلاف فروش استقراضی متعارف توان یاری به فرآیند بازارگردانی را ندارند.

در این دو الگو با تعداد به مراتب بیشتری از معاملات رو‌به‌رو هستیم و در پی آن کارمزد و مالیات ناشی از معاملات در این الگو‌ها بیشتر از الگوی متعارف است.هر دو الگوی پیشنهادی دارای سررسید هستند با این تفاوت که در الگوی فروش نقد و خرید سلف، فرآیند در زمان سررسید به پایان می‌رسد اما در الگوی خرید و فروش نقد به همراه اختیار معامله، در طول مدت قرارداد و تا زمان سررسید نیز امکان پایان یافتن قرارداد وجود دارد. اما در الگوی متعارف فروش استقراضی اصولا سررسید مشخصی وجود ندارد و پایان یافتن قرارداد به خواست مالک و فروشنده استقراضی بستگی دارد.در الگوی متعارف فروش استقراضی مالک پس از قرض‌دهی سهم خود همچنان از تمامی حقوق مالکانه به‌جز حق‌رأی برخوردار است. به این معنی شرکت کردن یا نکردن در افزایش سرمایه، دریافت سود تقسیمی، موارد مربوط به ادغام و تملیک و موارد دیگر مالکانه همچنان در اختیار مالک خواهد بود. در الگوهای پیشنهادی با توجه به فروش سهم، مالک دیگر حق مالکانه‌ای نخواهد داشت و اقدامات شرکتی تنها به تعدیل قرارداد می‌انجامند.

نرخ بهره در الگوی متعارف در انتهای عملیات پرداخت می‌شود اما در دو الگوی مصوب جایگزین بهره در روز آغازین یا ابتدای عملیات پرداخت می‌شود. در الگوی متعارف فروش استقراضی مالک سهم بر اساس توافق صورت‌گرفته با کارگزار به سرمایه‌گذاری وجوه ناشی از فروش سهم و وجه تضمین می‌پردازد و بخشی از سود به‌دست آمده را به کارگزار می‌پردازد، کارگزار نیز می‌تواند برای جلب نظر فروشندگان استقراضی بخشی از سود خود را در قالب نرخ بهره بازپرداختی به آنها بپردازد. این موارد در الگوهای مصوب حذف مورد توجه قرار نگرفته‌اند. دو الگوی پیشنهادی با چشم‌پوشی از هزینه‌های معاملاتی (از جمله مالیات فروش) و با فرض یکی بودن قیمت خرید از مالک و فروش در بازار از نظر سود و زیان مشابه الگوی متعارف هستند. تفاوت‌های اصلی این دو الگو با یکدیگر عبارتند از: الگوی خرید و فروش هم‌زمان نقد و سلف تنها در زمان سررسید به پایان می‌رسد اما الگوی خرید و فروش سهام با اختیار خرید و فروش ضمنی طی دوران قرارداد تا سررسید بنا به خواست هر یک از طرفین ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش از امکان بسته‌شدن برخوردار است.در الگوی خرید و فروش سهام با اختیار خرید و فروش ضمنی بخش اصلی سود سپرده به مالک اولیه تعلق می‌گیرد اما در الگوی خرید و فروش هم‌زمان نقد و سلف، سود سپرده به فروشنده استقراضی تعلق می‌گیرد.همان‌طور که در بالا اشاره شد، دو الگوی مصوب به سادگی نمی‌توانند کارکرد بازارگردانی فروش استقراضی متعارف را داشته باشند ولی می‌توانند برای پوشش ریسک و کسب بازدهی از بازار نزولی مورد استفاده قرار گیرند. برای پوشش ریسک و کسب بازدهی در بازار کاهنده افزون بر فروش استقراضی می‌توان از فروش قرارداد آتی و خرید اختیار فروش نیز استفاده کرد.

معاملات آتی

درسال 1848 میلادی در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات خود نیاز به بازاری داشتند تا معاملات نقدی را انجام دهند یعنی گندم بدهند و پول آنرا بستانند. به تدریج فروشندگان و خریداران شروع به نوعی تعهد جهت دریافت وجه نقد خود در آینده گرفتند و زمینه معاملات آتی (Futures) را پایه ریزی کردند بدین معنی که: تولیدکننده موافقت نماید که محصول خود را به خریدار در تاریخ آینده با قیمت توافق شده بفروشد.

آذرماه ١٣٨۴ را می توان به عنوان سرآغاز جشن بلوغ بازار سرمایه ایران قلمداد کرد. در آن تاریخ طبق تصویب مجلس شورای اسلامی بر اساس قانون جدید بازار سرمایه که توسط دولت محترم به مجلس تقدیم شد، معاملات اوراق مشتقه مانند قراردادهای آتی کالا در بورس شکل قانونی پیدا نمود و مراجع تقلید نیز قبل از دولت و مجلس مجوز لازم را تنفیذ نموده بودند.

آتی کالا

قرارداد آتی توافقنامه ای است مبتنی بر خرید یا فروش دارایی مشخص در زمان معین در آینده، با قیمت مشخص. در این قرارداد خریدار متعهد می گردد کالای مورد نظر را در تاریخ تعیین شده تحویل گرفته و مبلغ مشخصی را بابت هر واحد از آن پرداخت نماید و فروشنده نیز متعهد میگردد درتاریخ موردنظر درازای دریافت وجه مشخصی کالای مورد نظر را تحویل نماید. برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات قیمت، بخشی از ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش وجه تضمین هریک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید باهم تسویه کنند. هم اکنون زعفران رشته ای بریده ممتاز ،زعفران رشته ای درجه یک ، زیره سبز و پسته داراییهای پایه پذیرفته شده به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی بورس کالا می باشد.

از مزایای قراردادهای آتی امکان پوشش ریسک (hedging) با هزینه کم، امکان سود آوری در بازار نزولی ( short sell)، امکان ورود در بازارهای بزرگتر با سرمایه کم (leverage)، آربیتراژ می باشد.

نرخ تسویه درپایان روز معاملاتی کشف میگردد و با توجه به آن به روزرسانی حسابها صورت میپذیرد و سود و زیان کلیه قراردادهای باز توسط اتاق پایاپای بورس محاسبه و در حساب مشتریان اعمال می گردد. قیمت تسویه روزانه هم اکنون بر اساس میانگین قیمت 30% پایانی حجم معاملات منتهی به پایان آخرین جلسه معاملاتی و قیمت تسویه لحظه ای براساس میانگین قیمت 30% پایانی حجم معاملات منتهی به هر لحظه محاسبه خواهد شد.

در صورتیکه پس از کشف نرخ تسویه و اعمال آن در صورتحساب مشتریان، موجودی حساب از حداقل سپرده تعیین شده توسط بورس کمتر گردد اخطار افزایش وجه تضمین برای مشتریان ارسال می گردد. مشتریان فرصت دارند تا یک ساعت پس از شروع معاملات روز بعد نسبت به افزایش موجودی خود اقدام نمایند.در صورت عدم واریز وجه در زمان اعلام کارگزار از سوی مشتری، کارگزار موظف است با اخذ موقعیت معکوس نسبت به بستن معامله باز مشتری اقدام نماید.

بیشتر قراردادهای آتی، منجر به تحویل فیزیکی کالا نمیشود علتش آن است که اکثر سرمایه گذاران قبل از فرا رسیدن زمان تحویل کالا، اقدام به بستن قرارداد یا Offsetting می نمایند. تبدیل تعهد از طریق اتخاذ یک ”موقعیت تعهدی“ جدید معکوس در مقابل ”موقعیت تعهدی باز“ مشتری صورت می پذیرد.

تمامی افراد حقیقی و حقوقی میتوانند با مراجعه به شعب کارگزاری سهم آشنا با همراه داشتن اصل مدارک هویتی و تکمیل فرم ها اقدام به اخذ کد معاملاتی قرارداد آتی نمایند. و همچنین در صورت داشتن شرایط لازم بعد از اخذ مجوز دسترسی به سامانه برخط معاملات قراردادهای آتی، کد کاربری و کلمه عبور برای استفاده از خدمات آنلاین برای مشتریان محترم صادر میگردد .

گواهی سپرده کالایی

گواهی سپرده کالایی اوراق بهاداری است که نشان دهنده مالکیت دارنده ی آن بر مقدار معینی کالاست و پشتوانه آن قبض انبار استانداری است که توسط انبارهای موردتایید بورس صادر می گردد. بر اساس گزارش های منتشر شده توسط نهادهای بین المللی قبوض انبار از ابزارهای متداول تامین مالی در کشورهای توسعه یافته و حتی برخی کشورهای در حال توسعه به حساب می آیند. از کاربردهای مهم قبوض انبار در تامین مالی، برای تمامی بخش های اقتصادی، ابزار تحویل در قراردهای آتی می باشد.

تمام اشخاص حقیقی و حقوقی که کد معاملات اوراق بهادار دارند، می‌توانند اقدام به معامله گواهی سپرده کالایی هر کالایی نمایند. برای تحویل گرفتن کالا از انبار (در صورت داشتن گواهی سپرده در کد بورسی) باید مدارک لازم شامل معرفی نامه برای انبار از کارگزاری دریافت شود و با ارائه مدارک به انبار و واریز هزینه های انباردار کالا به خریدار تحویل داده می شود.

استراتژی معاملات تکی و اهرم

در قسمت هفتم از سری آموزش های اختیار معامله به دو مورد از ضرایب ریسک اختیار معامله ( رو ) و ( تتا ) و سبک های معاملاتی افراد در بازار آپشن پرداخته شده است .در این مقاله نیز به انواع استراتژی های بازار آپشن و توضیح اهرم پرداخته شده است .

معاملات تکی به چهار دسته تقسیم میشوند :

1 خرید اختیار خرید ( Long call option ) این استراتژی زمانی سود آور است که روند صعوی باشد .

2 فروش اختیار فروش( Short put option ) این استراتژی زمانی سود آور است که روند صعودی باشد.

3 فروش اختیار خرید ( Short call option ) این استراتژی زمانی سود آور است که روند نزولی باشد.

4 خرید اختیار فروش ( Long put option ) این استراتژی زمانی سود آور است که روند نزولی باشد .

نکات مهم

در روند پر هیجان بازار آپشن چه صعودی باشد و چه نزولی باشد ، حتما در مقام خریدار اختیار معامله قرار بگیرید یعنی اگر روند بازار صعودی پر هیجان بود شما باید در مقام ( Long call option ) قرار بگیرید و اگر روند بازار نزولی پر هیجان بود شما باید در مقام ( Long put option ) قرار بگیرید

در روند کم هیجان بازار آپشن چه بازار صعودی باشد و چه نزولی باشد، میتوان در مقام فروشنده قرار گرفت یعنی اگر روند بازار صعودی کم هیجان بود شما میتوانید در مقام ( Short put option ) قرار بگیرید و اگر روند بازار نزولی کم هیجان بود شما میتوانید در مقام ( Short call option ) قرار بگیرید.

استراتژی خرید اختیار خرید ( Long call option ) :

یکی از ویژگی های مهم این استراتژی این است که سود خریدار اختیار خرید نامحدود است ولی زیان او محدود است به این توضیح که سود خریدار بستگی به میزان رشد سهم پایه دارد و هر چه رشد سهم پایه بیشتر باشد سود قرارداد اختیار معامله نیز بیشتر خواهد شد ولی زیان در این استراتژی محدود به پریمیوم پرداختی خواهد بود که در ابتدای معامله آپشن پرداخت میشود . نکته ای که خریدار اختیار خرید باید به آن توجه داشته باشد این است که حتما به قیمت سر به سری معامله خود توجه کند یعنی بداند که سهم به چه قیمتی برسد، اختیار معامله به قیمت سر به سری خواهد رسید . چرا که بعد از قیمت سر به سری هر مقدار که سهم روند صعودی داشته باشد سود خریدار اختیار خرید محسوب میشود و حتی میتواند قبل از تاریخ سر رسید از قرارداد اختیار معامله با سود خارج شود. قیمت سر به سری در اختیار معامله متفاوت است با بازار سهام چرا که خریدار اختیار معامله باید پولی را که به عنوان پریمیوم پرداخت کرده را نیز بتواند بدست بیاورد تا سر به سر واقعی نام بگیرید.

استراتژی فروش اختیار خرید( Short call option ) :

یکی از ویژگی های مهم این استراتژی این است که سود فروشنده اختیار معامله محدود است ولی زیان او نامحدود است . به این توضیح که سود او محدود به پریمیومی است که خریدار اختیار معامله پرداخت میکند ولی زیان او بستگی به روند بازار دارد یعنی اگر بازار روند صعودی داشته باشد فروشنده در زیان خواهد بود و هر چه بیشتر این صعود ادامه پیدا کند ، زیان فروشنده هم بیشتر خواهد بود . فروشنده باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد سازمان بورس بلوکه کند تا بتواند به عنوان فروشنده اختیار معامله معامله ای را انجام دهد . یعنی تا ضمانتی از سوی فروشنده گذاشته نشود سازمان بورس اجازه معامله را نخواهد داد . این تضمین میتواند هم نقدی باشد و هم سهم آن قرارداد اختیار معامله ، که سازمان آن را تا تاریخ سر رسید بلوکه میکند تا اگر خریدار درخواست اعمال داشت، بتواند معامله را تکمیل کند .

فروشنده برای محاسبه وجه تضمینی که قرار است برای هر 1000سهم نزد سازمان به ودیعه قرار دهد میتواند به سایت tse.ir رفته و در قسمت ماشین حساب وجه تضمین با وارد کردن اطلاعات نماد ، قیمت وجه تضمین را بدست آورید.

اهرم در بازار آپشن چیست؟

اگر قیمت لحظه ای سهم پایه را تقسیم بر قیمت لحظه ای پریمیوم کنیم ، اهرم اختیار معامله بدست میآید . هر چه میزان اهرم بیشتر باشد ریسک بیشتری دارد یعنی اهرم میزان تفاوت قیمت بین پریمیوم و قیمت سهم پایه را نشان میدهد . اما سوالی که ممکن است برایتان رخ دهد این است که قیمت پریمیوم وابسته به چیست و چرا برخی قراردادها در بازار آپشن قیمت پریمیوم بالاتری دارند و برخی قیمت کمتری دارند؟ پاسخ این است که ارزش پریمیوم به دو عامل ارزش ذاتی و ارزش زمانی وابسته است یعنی هر چقدر فاصله بین قیمت اعمال اختیار معامله و قیمت سهم پایه کمتر باشد ارزش ذاتی کم است و هر چه فاصله بین قیمت اعمال اختیار معامله و قیمت سهم پایه بیشتر باشد ارزش ذاتی بیشتر است چرا که فرمول محاسبه ارزش ذاتی ، تفریق قیمت دارایی پایه از قیمت اعمال قرارداد اختیار معامله ، بود .

به بیان دیگر میشود گفت در یک قرارداد اختیار معامله ، ارزش زمانی و ذاتی پایین یک قرارداد مساوی است با پریمیوم پایین و پریمیوم پایین مساوی است با اهرم بالا و اهرم بالا مساوی است با ریسک بیشتر . پس زمانی از قراردادهای با اهرم بالا استفاده کنید که نسبت به تحلیل خود راجع به آینده این قرارداد در بازار آپشن مطمئن هستید چرا که ممکن است اهرم بالا باعث از بین رفتن کل پول شما شود .

به مثال زیر توجه کنید

فرض کنید که ضخود 1050 با قیمت اعمال 250تومان و قیمت سهم پایه 169تومان و پریمیوم 4تومان باشد. حال میخواهیم اهرم این اختیار خرید را محاسبه کنیم :

گفتیم اهرم از تقسیم قیمت سهم پایه بر قیمت پریمیوم بدست میآید یعنی 169 تقسیم بر 4 تومان که میشود حدود42 یعنی اهرم این قرارداد به عدد 42 رسیده است و ریسک بسیار بالایی دارد

علت این ریسک بالا چیست ؟ اگر دقت کنید قیمت سهم پایه 169 و قیمت اعمال 250 تومان است یعنی ارزش ذاتی این قرارداد منفی است چرا که ارزش ذاتی قرارداد از تفریق قیمت سهم پایه از قیمت اعمال اختیار معامله بدست میآمد که در اینجا ارزش ذاتی این قرارداد منفی خواهد شد . حال سوال این است که چرا معامله گران بازار آپشن حاضرند برای این قرارداد که در زیان است و ارزش ذاتی ندارد پریمیوم پرداخت کنند که همان 4 تومان است ؟ جواب این است که گفتیم برای پریمیوم دو شاخصه مهم است یکی ارزش ذاتی و دیگری ارزش زمانی . در مثال ما ارزش ذاتی منفی بود ولی ارزش زمانی قرارداد هنوز باقی است یعنی تا رسیدن به تاریخ سر رسید زمان باقی است و معامله گران معتقدند که میشود به این قرارداد امیدوار بود . به همین دلیل هنوز قرارداد پریمیوم دارد.

به این نکته توجه کنید که در معاملات آپشن قراردادهایی که اهرم های آن عدد بالایی دارد نباید سرمایه سنگین وارد کنید چرا که ریسک بالایی دارد و امکان دارد سرمایه شما کامل نابود شود .

در انتخاب قراردادهای با اهرم بالا حتما به این نکته توجه کنید که زمان باقی مانده تا تاریخ سر رسید بیش از 30 روز باشد یعنی ارزش زمانی بیشتری داشته باشد و اگر زمان باقی مانده تا تاریخ سر رسید کمتر از 30 روز بود به هیچ عنوان وارد این معامله نشوید.

پس در انتخاب قراردادهای با اهرم بالا به این سه نکته توجه کنید : 1 زمان بیش از 30 روز تا تاریخ سر رسید باشد 2 با سرمایه سنگین وارد این معامله نشوید 3 اگر به تحلیل خود ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش یقین دارید وارد معامله شوید والا وارد نشوید.

برای آشنایی جامع با نحوه کار با سامانه صحرا در بازار آپشن به صورت ویدئویی و به زبان ساده، وارد صفحه کار با سامانه صحرا شوید.

گروه بی نظیر

مدرس و تحلیلگر بازار سرمایه تحلیلگر بازار مالی فارکس تحلیلگر ارشد سایت یار سرمایه برگزاری بیش از صد دوره آموزشی تحلیل بورس و فارکس عضو تیم icf_market تنها ارائه دهنده سبک ولوم تریدینگ به زبان فارسی در دنیا

فردا، نخستین عرضه اولیه بورس تهران با اوراق تبعی

تهران- ایرنا- معاون بازار شرکت بورس اوراق بهادار تهران اعلام‌کرد: نخستین عرضه اولیه بورس تهران با پشتوانه اوراق اختیار فروش تبعی و تضمین حداقل سود ۲۵ درصد در دوره یک‌ساله فردا (چهارشنبه، پنجم خردادماه) انجام می‌شود.

به گزارش روز سه‌شنبه ایرنا از بورس تهران، «محمود گودرزی» به عرضه اولیه فردا اشاره کرد و افزود: هم‌زمان با تخصیص سهام شرکت «صنعت غذایی کوروش» با نماد «غکوروش»، معادل دارایی هر یک از خریداران سهام در نماد غکوروش (تعداد سهام خریداری شده در روز عرضه اولیه)، اوراق اختیار فروش تبعی با نماد «هکوروش۱۰۳» تخصیص می‌یابد.

وی با بیان به اینکه ریسک و سود حاصل از خرید اختیار فروش تخصیص اوراق اختیار فروش تبعی هم‌زمان با عرضه اولیه برای نخستین بار در بورس تهران انجام می‌شود، اظهار داشت: این روش با توجه به شرایط کنونی بازار و با هدف رفع نگرانی و تضمین حداقل سود برای سرمایه‌گذاران اجرا می‌شود، بر این اساس مشارکت‌کنندگان در این عرضه دیگر نگران افت قیمت سهام خود نبوده و اطمینان خاطر از فروش سهام خود در سررسید با قیمت مناسب را داشته باشند.

گودرزی خاطرنشان‌کرد: در صورتی که قیمت سهم شرکت «صنعت غذایی کوروش» در تاریخ سررسید کمتر از قیمت اعمال باشد، دارنده اوراق اختیار فروش می‌تواند با دریافت مابه‌التفاوت قیمت اعمال و قیمت پایانی سهم (درصورت توافق سرمایه‌گذاران و عرضه‌کننده) یا واگذاری سهام به عرضه‌کننده از مزایای اوراق تبعی منتفع شود.

وی ادامه‌داد: همچنین در صورتی که قیمت اعمال اوراق تبعی کمتر از قیمت سهام مذکور در تاریخ سررسید باشد، سرمایه‌گذار الزامی به استفاده از اوراق اختیار فروش تبعی نداشته و می‌تواند سهام خود را با قیمت بالاتر در بازار به فروش برساند.

معاون بازار بورس تهران تصریح‌کرد: با خرید سهام صنعت غذایی کوروش در روز عرضه اولیه، اوراق اختیار فروش تبعی به سرمایه‌گذاران تخصیص می‌یابد و نیازی به انجام معامله جداگانه برای خرید اوراق اختیار فروش تبعی نیست. همچنین تخصیص اوراق تبعی فقط در روز عرضه اولیه انجام می‌شود و در صورت خرید سهام مذکور در سایر روزها، تخصیص اوراق تبعی موضوعیت ندارد.

وی در پایان تاکید کرد: سرمایه‌گذارانی می‌توانند از اوراق تبعی استفاده کنند که سهام مذکور را تا سررسید اوراق نگهداری کنند و با فروش سهام قبل از سررسید، اوراق تبعی فاقد اعتبار خواهد بود.

به گزارش ایرنا، براساس آگهی عرضه اولیه سهام شرکت صنعت غذایی کوروش با نماد غکورش فردا (چهارشنبه، پنجم خرداد ماه) تعداد ۲۴۰ میلیون سهم معادل هشت درصد از سهام این شرکت به عنوان پانصد و چهل و ششمین شرکت در فهرست شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در بخش «محصولات غذایی و آشامیدنی به‌جز قند و شکر» گروه «تولید روغن‌های حیوانی و نباتی» و طبقه «تولید روغن‌ها، چربی‌های گیاهی و حیوانی» در فهرست نرخ‌های بازار دوم و به شیوه ثبت سفارش برای کشف قیمت عرضه خواهد شد.

در این عرضه اولیه به هر کد معاملاتی حداکثر ۵۰۰ سهم در دامنه قیمتی ۲۸ هزار و ۵۰۰ ریال تا ۲۹ هزار و ۹۵۰ ریال تعلق می‌گیرد.

اوراق اختیار فروش تبعی که در ایران به عنوان بیمه کردن سهام از آن یاد می‌شود، نوعی ابزار است که به ‌وسیله آن نوسانات و زیان سهام بیمه می‌شود.
فردی که اقدام به خریداری این اوراق می‌کند، در صورتی که در تاریخ اعمال، قیمت سهم پایین‌تر از نرخ توافقی باشد زیان او جبران خواهد شد.